Για την Πλατεία Ελευθερίας

Ζούμε στην πόλη Πρώτων Βοηθειών
Πελάτες μια ζωή στα φαρμακεία
Κι οσοι δεν βλεπουμε με Valium καλό
Παίζουμε κάθε Σάββατο λαχεία

Νεόφυτος Ταλιώτης
Τα Λευκωσιάτικα, 1983


Η παρουσία και η δημιουργία πλατειών προϋποθέτει την χωρική κυριαρχία του πεζού και / ή του μη υποστηριζόμενου από μηχανικά μέσα χρήστη της. Αλλιώς μιλάμε για κυκλοφοριακούς κόμβους. Η Πλατεία Ελευθερίας ούτε καν τα μεθυσμένα Λευκωσιάτικα βράδυα που παραδίδετε στον “Αριστοφανικό Ηλια” και τ’ αυγά του, στο μετροφύλλημα εφημερίδων και περιοδικών και τις συχνές-πυκνές παρ-εξηγήσεις στις γωνίες της, δεν μετουσιώνεται σε αυτό που, συμβατικά έστω, υποδηλώνει ο αστικός πολεοδομικός όρος ‘πλατεία’. Πολίτες-χρήστες της μη υποστηριζώμενους απο μηχανικά μέσα, όρθιους στα δύο τους πόδια δηλαδή, η Πλατεία Ελευθερίας βλέπει 3-4 φορές το χρόνο. Τις 15-20 Ιουλίου, το βράδυ της παραμονής πρωτοχρονιάς, επ’ ευκαιρίας κομματικών συλλαλητηρίων κάθε 5 περίπου χρόνια, λόγω καμμιάς διαδήλωσης μεταναστών, και πιο πρόσφατα –μιμούμενη άλλες ατάκτως νεκραναστημένες πλατείες- σε στιγμές εθνίκης έπαρσης και παροξυσμού. Κι όλα αυτά χωρίς συνέχεια. Η απουσία χώρου στάσης-συνάρθροισης αντάξιου του μεγέθους του πληθυσμού της Λευκωσίας και της νοοτροπίας που τον διέπει σήμερα (διοτι καπoιος θα μπορυσε να υποστηρίξει οτι τέτoιοι χώροι υπάρχουν) , η εξωφρενική νομοθεσία που οικονομικά ‘επιτρέπει’ - με τραπεζικά δάνεια πάντα - την αγορά κι άλλου, πιο μεγάλου αυτοκινητού, μα και η απουσία από τον περιβάλλοντα χώρο της Πλατείας Ελευθερίας ουσιωδών υπηρεσιών και αστικών ή κρατικών χρηστικών λειτουργιών, ξεμπροστιάζουν τον άνευ σημασίας ορισμό του χώρου ως 'πλατεία'. Γεφύρι είναι. Όχι πλατεία. Άνοιγμα – δίοδος από την Λήδρας στην Μακάρίου και τανάπαλιν.

Η κατ’ εξοχήν πλάτεια της Λευκωσίας βρίσκεται στο πέρα από το (σχεδόν πρώην) οδόφραγμα της Λήδρας. Η Πλατεία Σεραγίου ακριβώς λόγω της σχετικής απουσίας ιδιόκτητων αυτοκινήτων, της τουριστικής και κυβερνητικής – απο ανέκαθεν- υποδομής που την οριοθέτουν, σε συνυφασμό με την παρουσία καφενείων και χώρων στάσης-συνάρθροισης δικαιωματικά προτάσει τον όρο 'πλατεία' ως τον ορισμό της. Πλατεία, μικρότερης κλίμακας όμως, μπορεί να θεωρηθεί και η Πλατεία Παλιού Δημαρχείου – έστω με την μισο-αφημένη Δημοτική Αγορά και την Σάββατιάτικη Λαϊκή - μα και ο χώρος γύρω από την εκκλησία της Φανερωμένης και μπροστά από το σχολείο. Χώροι άρα για να επικεντρωθεί το ενδιαφέρον της Πολεοδομίας και του Δήμου, όσο αφορά τις δημόσιες αστικές τους ευαισθησίες υπάρχουν πολλοι. Η περίπτωση της επανανάδειξης της Πλατείας Σεραγίου ως της κεντρικής πλατείας της πόλης της Λευκωσίας έχει επίσης και πολιτική χρειά – πέρα από την επαναπροσέγγιση του βόθρου και την επιχειρηματο-κομματική σκοπιμότητα.

Η κληρονομιά-αγγονί που μας άφησαν 5 χρόνια Μιχαλάκη Ζαμπέλλα περιέχει και τα σχέδια για την ανάπλαση και τον επανασχεδιασμό της Πλατείας Ελευθερίας. Το εάν αισθητικά ‘ανήκουν’ στην Λευκωσία τέτοιοι πολεοδομικοί και αρχιτεκτονικοί σχεδιασμοί είναι μια συζήτηση άνευ ουσίας που ακροβατεί μεταξύ ολοκληρωτισμού και μνημειολαγνείας. Η Λευκωσία προσδιορίζεται “ως προς το Ενετικό της τείχος, την τάφρο και τις οχυρώσεις” όσο προσδιορίζεται και ως προς τα γειτνιάζωντα το ένα με το άλλο ‘γκέτο’ των οδών Τρικούπη και Αχιλλέως, την πολυκατοικία Express Court στην Μακαρίου και το κτίριο της Λέσχης Νέων Τραστ, την Villa Claudia και την πολυκατοικία ‘Αλέξανδρου Δημητρίου’, την οδό Λεύκωνος και τις οδούς Παρθενώνος και Verdi, μα και τον δημοτικό χώρο στάθμευσης στην Τάφρο Ντ’ Αβίλλα κάθε Σάββατο βράδυ ή την Ρηγαίνης το δείλι. Κι όλα τούτα εντός των ορίων του Δήμου Λευκωσίας. Σ’ αντίθεση με την Palmanova, που προτάσσεται σαν παράδειγμα προς μίμηση, η Λευκωσία δεν είναι ούτε και ήταν ποτέ μνημείο-τρόπαιο μιλιταρισμού για να διατηρηθεί ως μουσειακό γλυπτό –όπως η Palmanova- μα πάντοτε υπήρξε βιωμένος χώρος. Ακόμα και τούτα τα τείχη της αποτελούνται από πολλαπλά επίπεδα ιστορικής μνήμης και δεν μπορούν να θεωρούντε άπλα και μόνο Ενετικά.

Περιβαλλοντικά επίσης η πρόταση ίσως και να είναι πραγματικά προβληματική, μα πόσοι από οσους διαμαρτύρωντε επι τούτου χρησημοποιούν σόμπες εξωτερικού χώρου το χειμώνα, έχουν συστήματα κλιματισμού στο φούλ και τους 6 μήνες του Κυπριακού καλοκαιριού, σπίτι στην παραλία του Πρωταρά, την τηλεόραση και το computer στο stand-by, και επιμένουν να οδηγούν αυτοκίνητο για αποστάσεις που καλύπτωντε με τα πόδια σε κάτω απο 30 λεπτά;

Η συζήτηση όμως γύρω από το κατά πόσο η πρόταση Hadid μας προσφέρει την πλατεία που ‘θέλουμε’ και ‘χρειαζόμαστε ως ‘πολίτες’ η απάντηση είναι μεν αρνητική, μα δεν βασίζεται στην αρχιτεκτονική και υλική κριτική του έργου. Βασίζεται στον χαρακτήρα του Λευκωσιάτη πολίτη που σε μεγάλο βαθμό είναι αγροτικών καταβολών και άρα κατά βάσην χρήστης του μη-αστικού. Η δημιουργία πλατείας – αστικού πυρήνα θα γίνει για ποιούς; Για όσους Παρασκευό-Σαββατό-Κυριακά επιστρέφουν στο χωριό τους; Για όσους ναι μεν εργάζονται στην Διαγόρου αλλά ζουν στην Μακεδονίτισσα, στα Λατσιά, στην περιοχή του Νέου Γ.Σ.Π.; Για όσους αγοράζουν διαμερίσματα που κτίστικαν πάνω από κατεδαφισμένα μοντερνιστικά αριστουργήματα (νεοκλασσικα δεν εμειναν αλλωστε) της πόλης με την άδεια της Πολεοδομίας (δες Πειραιώς 3, Λυκαβητος); Όπου και να υπάρξει πλατεία ποίος θα την περπατά; Ποίος ακριβώς θα την ζήσει ως αστικό πυρήνα και χώρο συνάρθροισης-συνάντησης; Ο φοβισμένος λαθρομετανάστης-γείτονας της; Ο αδιάφορος και εξαντλημένος κάτοικος της εντός των τειχών πόλης; Ο αυτοκινητο-δέσμιος Καϊμακλιώτης; Περπατήστε στα πεζοδρόμια στο κέντρο της Λευκωσίας μια οποιαδήποτε μέρα και προσπαθήστε να αναγνωρίσετε τον πιθανό χρήστη ενος τέτοιου πιθανού δημόσιου αστικού χώρου όπως μιας πλατείας. Και δείξτε μου τον και μένα. Τρανό παράδειγμα Λευκωσιάτικης αμηχανίας ως προς την αστική και δημόσια χρήση τους και τελικής υποβάθμησης τους ως χώρους, είναι ο κήπος πίσω απο την Βουλή και το Δημοτικό Θέατρο και ο κήπος κοντά στο άνοιγμα του Κολοκάση. Ανοικτοί, πράσινοι χώροι και οι δύο παρεπιμπτώντος.

Χώροι, κτήρια και περιοχές σαν τις πιο πάνω, και υποδομές όπως π.χ. μια δυναμική δημοτικό-κρατική βιβλιοθήκη, συστήματα ανακύκλωσης , λειτουργικού οδοκαθαρισμού και δημοτικών μεταφορών (αφού το κράτος δεν…), είναι που πρέπει να τεθουν στη λίστα με τις προτερεότητες αστικής ανάπλασης για την Λευκωσία. Κι όχι φυσικά δημοψηφίσματα. Δεν χρειαζόμαστε μια αστική πλατεία πολύ απλά γιατί δεν είμαστε ένας ξεκάθαρα αστικός τόπος. Ούτε και θα γίνουμε ποτέ, ακριβώς λόγω των κοινωνικο-ιστορικών συσχετικσμών των πόλεων μας με το περιεχόμενο και τους χρήστες-κατοίκους τους. Αυτή είναι η ιδιομορφία της Λευκωσίας. Ένας χώρος που ξεπήδησε μέσα από μποστάνια και περβόλια και ντύθηκε πρωτεύουσα πόλη ενός κολοβού κράτους. Μα τούτη την ιδιότροπη αξίωση του αστικού από την Λευκωσία, το συνέχες συνοθύλευμα περσόνων και την ανα περιόδους κένωση της είναι που αγαπάμε. Την διαδικασία της ως πόλη και όχι τις προσώψεις της και τα ‘αισθητικά ελεγμένα’ μπαλκόνια της. Επιπλέον, η δημιουργία μιας πλατείας – αστικού πυρήνα σε ένα χώρο καρναβαλλο-αστικό όπως την Λευκωσία εμπεριέχει τον κίνδυνο αλλίωσης τούτης της διαδικασίας μέσω της οριοθέτησης – νέκρωσης των πιθανών χρήσεων του κέντρου της πόλης καθ’ εαυτής. Οποιαδήποτε πίστη στο χρήστη-πολίτη έχει, δυστυχώς, ανερεθεί, ήδη με την μετοίκηση του πιο κοντά στον φυσικό του χώρο – την ύπαιθρο - και την πλεοψηφηκή του αδιαφορία για την Λευκωσία ως πόλη,και όχι απλά ως σύμβολο.

Όσο αφορά την Πλατεία Ελευθερίας: άστε την ήσυχη. Αρκετές νευρώσεις έχει - δέσμια γαρ και της συγκινησιακής πολιτικής των δημοψηφισμάτων - προσπαθώντας να καταλάβει γιατί δεν λέγεται απλά γεφυρα, αλλά 'πλατεία'.